کتاب درمانی جواب می دهد؟
کتاب درمانی جواب می دهد؟
همسو با جریان رشد و گسترش انواع کتاب‌های خودیاری در برخی از کشورهای جهان، فرهنگ خود روان درمانی با کتاب با فاصله یک یا دو دهه پس از غرب و آمریکا، در ایران نیز جایگاهی پیدا کرده است. به افراد کمک می کند مشکلات عاطفی خود را بشناسند.
در مفهوم کلی، کتاب درمانی به معنای استفاده از کتاب و مواد خواندنی سودمند برای حل مشکلات جسمی و روان‌شناختی است.
اما در روان پزشکی و روان شناسی بالینی، کتاب درمانی به عنوان مکمل درمان فرد و راهنمایی برای حل مشکلات شخصی وی شناخته می‌شود که در پوشش یکی از فنون روان درمانی، با توصیه درمانگر و به شکلی سازمان یافته و هدف دار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمانگران چگونه با استفاده از کتاب های روان شناختی می توانند به مراجعان خود کمک کنند؟
درمانگران از فن کتاب درمانی به‌ویژه در رویکرد «روان‌درمانی‌شناختی» و با هدف آشنا کردن بیمار با نوع مشکل یا اختلالی که دارد، افزایش دانش مربوط به این مشکل یا اختلال (مانند عوامل ایجاد‌کننده یا تشدیدکننده آن، سیر بیماری و پیش‌آگهی) استفاده می‌کنند. آنها همچنین در بسیاری از موارد کتاب‌درمانی را به شکل مستقیم با هدف در اختیار گذاشتن راهبرد‌هایی برای تغییر به بیمار پیشنهاد می‌کنند. در واقع در این شرایط ویژه است که کتاب به عنوان ابزاری برای خوددرمانی برای بیمار به کار گرفته می‌شود.
کتاب درمانی چه پیامد‌های مفیدی می تواند داشته باشد؟
1- خودشناسی: کتاب درمانی به افراد کمک می کند مشکلات عاطفی خود را بشناسند و به این ترتیب میزان آگاهی هیجانی آنها افزایش می یابد.
2- آگاهی درباره مشکلات یا بیماری خود: در بسیاری از کتاب های خودیاری معیارهایی برای شناسایی مشکلات در تفکر، احساس و رفتار و نابهنجار بودن افراد آمده است. با توجه به وسعت و گوناگونی بیماری های روانی و نشانه های آنها، کتاب های خودیاری می توانند ملاک هایی را برای تغییر دیدگاه نسبت به مشکلاتشان یا تا حدودی آگاهی در مورد نوع بیماری شان در اختیار افراد قرار دهند.
3- افزایش سلامت روانی: کتاب های خودیاری می توانند با افزایش این توانایی ها به بهداشت روانی افراد کمک کنند. توانایی لذت بردن از زندگی با وجود تمام سختی ها و مشکلات احتمالی، توانایی تحمل ناملایمات و حوادث دردناک و بازگشت به زندگی معمول پس از گذران یک دوره ناراحتی، توانایی حل مساله برای مشکلاتی که تغییر پذیرند، توانایی پذیرش مشکلاتی که تغییر نا‌پذیرند، توانایی آرامش گرفتن پس از پشت سر گذاشتن انواع استرس ها، تعادل در تمام جنبه های زندگی مانند تعادل در تنها بودن و معاشرت با دیگران، کار و تفریح، خواب و بیداری، استراحت و ورزش و…، انعطاف پذیری در عقاید، افکار و نگرش ها، سعی برای شناخت توانایی ها و ویژگی های مثبت و منفی خود و تلاش برای رسیدن به خود شکوفایی و پرورش استعداد‌ها و توانایی های شخصی…
4- ایجاد یا افزایش اعتماد به نفس: در برخی از کتاب های خودیاری راهکارهایی برای ایجاد یا افزایش احساس احترام به خود و احساس اعتماد به نفس به افراد پیشنهاد می شود که بسیاری از آنها می توانند در پرورش این احساسات مفید باشند.
5- بهبود مهارت های اجتماعی: در زمینه روابط انسانی، با وجودی که معمولا روابط با دیگران باعث احساس خوشحالی، رضایت، امنیت روانی و عاطفی و پیدایش تعهد و مسوولیت می شود، در این روابط مشکلاتی نیز وجود دارد که باعث ایجاد اصطکاک در روابط می شوند. کتاب های خودیاری پیشنهادهایی برای برقراری ارتباطات خوب و کاهش تنش های ناشی از روابط مشکل دار به خوانندگان ارائه می دهند.
6- بهبود نگرش ها: تحقیقات روان شناختی نشان می دهند گاهی افکار، نگرش ها و باور‌ها ممکن است منفی، غیرمنطقی یا نامعقول و به عبارتی ناکار‌آمد (به دردنخور) باشند. وقتی شناخت افراد این گونه باشد، روی رفتارشان تأثیر منفی می گذارد و کیفیت زندگی شان را کاهش می دهد.
با کمک گرفتن از کتاب هایی در زمینه اصلاح مواردی مانند افکار، باور‌ها، نگرش ها و شناخت های ناسالم ممکن است بتوان این موارد را شناسایی کرد و آنها را کنار گذاشت.
7- افزایش توانایی رویارویی با مشکلات: منظور از تغییرات زندگی، رویدادهایی است که فشار روانی کوتاه مدت یا مزمن ایجاد می کنند. فشارهای روانی با توجه به شدت، طول مدت و گوناگونی می توانند تهدید کننده سلامت جسمانی و روانی اشخاص باشند (مانند: طلاق و ازدواج، از دست دادن شغل، بازنشستگی، ناکامی در رسیدن به اهداف شغلی، شروع به تحصیل در دانشگاه، ترک منزل، مهاجرت، پدر یا مادر شدن، رفتن آخرین فرزند از خانه، مبتلا شدن به انواع بیماری های سخت مثل ایدز، سرطان، آسم و…)
محدودیت ها و نواقص روش خود درمانی با کتاب چیست؟
برخی از نویسندگان کتاب های خودیاری، مدرک دانشگاهی یا دانش علمی لازم برای نگارش کتاب تخصصی در زمینه روان درمانی ندارند. در واقع بسیاری از کتاب های «خود روان درمانی» یا روان شناسی برای عامه را که سالیانه صد‌ها هزار نسخه از آنها در سراسر جهان به فروش می رسد، افرادی که تخصصی در زمینه علوم رفتاری ندارند می نویسند و فقط با مقاصد تجاری، به چاپ می رسند. انتخاب موضوع کتاب ها هم عمدتا به سلیقه نویسندگانی است که کتاب را تالیف می کنند یا مترجمانی که فقط می خواهند یک اثر ترجمه کنند و کمتر به نیازهای واقعی مخاطبان توجه می شود. ناکافی بودن این روش درمانی در شرایط بحرانی و اضطراری مثل اختلالات شدید شخصیتی و اقدام به خودکشی.
منبع: مریم حناساب زاده اصفهانی